Euskal Herriko musikaren dokumentazio zentroa Lasarte-Oriara lekualdatu da behin-behinean. Zati bat behintzat, Juan Mari Beltran musikologoaren erakusketa ikusgai baitago igandera arte. Euskal Herriko musikaren historia tresnen bidez jarraitzeko gonbita egiten du erakusketak. Gainera, igandean bertan Beltranek berak bisita gidatua eskainiko du. 12:30ean izango da goizekoa, eta 18:30ean hurrengoa. Erakusketa arratsaldez bisitatu ahal izango da, 19:00etatik 21:00etara. Igandean, berriz, goizean ere egongo da ikusgai.
Oiartzungo Soinuenea zentroko musika tresnak bertatik bertara ikus daitezke erakusketan. Musika sortzeko prozesua ere azaltzen da bertan. Kasu askotan, lana izan da musika tresnen hastapena, ote eta sagar jotzeak joku erritmikoak bilakatzean. "Magia sortzen da. Ez da berdina lauzpabost ordu lan gogorrean aritzea, edo bata besteari zirikatuz jolasean aritzea", azaldu du Beltranek. Modu horretan, Euskal Herriko txoko askotako sagar joleak musikariak ere bihurtu ziren.
Motaren arabera sailkatuak daude tresnak Mercero gunean. Hots jostailuak dira mota horietako batzuk. Irudimena lantzeko tresnak dira horiek, eta hezkuntzan hainbat funtzio bete dituzte historikoki, psikomotrizitatea eta trebetasuna lantzea, besteak beste. Gainera, askotan beste tresnen prototipo bihurtu dira, benetako soinu tresnen funtzionamendua imitatzen dute eta.
Musika egiteko ez da tresna konplexurik behar izaten. Nahikoa da bi harri elkarren aurka kolpatzea, talkaren ondorioz sortzen den erritmora jolasean hasteko. Kriskitinak dira horren adibide. Herri musikan gisa horretako tresnak erabili izan dira bestelako tresnak laguntzeko.
Tresna erabiliena
Alboka da Euskal Herriko iruditerian iltzatutako haize tresnetako bat. Instrumentu horren laguntzarekin kantatutako abesti askok kontatzen dute Euskal Herriko historiaren pasarteren bat. Baina jotzeko, barneratua eduki behar da arnasa etengabe botatzeko teknika.
Lehengo akordeioak ere badaude ikusgai. 1920ko hamarkadako Euskal Herriko "tresna hegemonikoak" dira, Beltranen hitzetan. "Txistulari eta dultzainero zaharren musika antzeman daiteke doinu horietan".
Jende gehienarentzako ezezagunak diren tresnak ere badaude. Herriko plazetan jotzeari aspaldi utzi diotenak, eta musika eskoletan dagoeneko irakasten ez direnak. Zarrabetea, adibidez. Biolin antzeko bat da, baina mekanikoa; hari instrumentua da, tekladuna, eta eskuaz gurpil bati eragiten jotzen da.
Bitxikeria ugari
Erakusketan badaude ere musika tresnatzat hartzen ez diren instrumentuak. Eltzegorra, esaterako: soinu zatarra eragiten du, helburua animaliak uxatzea baita. Ontzi baten barruan soka bat igurtziz sortzen du soinua.
Herri kulturak lotura estua du musikarekin, eta erakusketak aukera eskaintzen du Euskal Herriko historian sakontzeko. Bidaia horretan, musika tresnen laguntza du bisitariak.